Vào cuối năm 2019, một đợt bùng phát viêm phổi không rõ nguyên nhân đã xảy ra ở Vũ Hán, Trung Quốc. Có nhiều báo cáo liên quan đến chợ động vật và hải sản sống, ủng hộ rằng mầm bệnh đã được truyền từ động vật sang người, nhanh chóng phát triển thành truyền từ người sang người. Tác nhân gây bệnh là virus Corona mới 2019 (2019- nCoV). Hiện nay dịch bệnh COVID-19 lây lan hầu hết các quốc gia và vùng lãnh thổ. Virus này dẫn đến tỷ lệ tử vong là 2% và hệ số lây nhiễm cơ bản (hệ số sinh sản cơ bản - reproduction number) (R0) là 1,4–5,5. Nha sĩ là những người có nguy cơ lây nhiễm cao nên cần có những biện pháp giảm thiểu khả năng này.

Quản lý bệnh nhân và ngăn ngừa nhiễm trùng

Hiệp hội Nha khoa Hoa Kỳ đã đề xuất rằng các nha sĩ hoãn tất cả các quy trình nha khoa không cấp thiết và chỉ cung cấp điều trị khẩn cấp.

1- Sàng lọc qua điện thoại

 Việc sàng lọc qua điện thoại trước để nhận biết bệnh nhân nghi ngờ hoặc có khả năng nhiễm COVID-19 có thể được thực hiện từ xa trong quá trình lên lịch hẹn. Các câu hỏi qua điện thoại ban đầu có thể là lịch sử đi đến các vùng bị nhiễm COVID-19 và sự tồn tại của các triệu chứng bệnh sốt hô hấp như ho và sốt. Một câu trả lời tích cực cho bất kỳ câu hỏi nào trong số hai câu hỏi trên sẽ làm tăng mối quan tâm và hoãn việc chăm sóc nha khoa không cấp thiết trong ít nhất hai tuần.

2- Quy trình đánh giá và chăm sóc bệnh nhân

• Bệnh nhân nên điền vào biểu mẫu bệnh sử toàn diện, bảng câu hỏi kiểm tra COVID-19, và đánh giá bảng câu hỏi cấp cứu thực sự.

• Nha sĩ nên đánh giá nhiệt độ cơ thể của bệnh nhân thông qua nhiệt kế đo trán không tiếp xúc hoặc màn hình có cảm biến nhiệt độ hồng ngoại. Điều trị nha khoa không cấp thiết cho bệnh nhân bị sốt trên 100,4 ° F (hoặc 38 ° C) và / hoặc các dấu hiệu của bệnh hô hấp nên được hoãn lại ít nhất 2-3 tuần.

• Những người bị nghi ngờ nhiễm COVID-19 sẽ được ngồi trong một phòng chờ riêng biệt, thông thoáng, cách xa bệnh nhân không bị nhiễm ít nhất 6 feet dựa trên hướng dẫn của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC).

• Bệnh nhân nên đeo khẩu trang phẫu thuật và thực hành việc vệ sinh hô hấp thích hợp, ví dụ, dùng khăn giấy để che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, sau đó vứt khăn giấy đi.

• Vệ sinh ethanol 70% để làm sạch và khử trùng bộ dụng cụ y tế (băng quấn máy huyết áp, nhiệt kế, v.v.).

• Khuyên bệnh nhân tự cách ly và thông báo cho bác sĩ của họ để tránh nguy cơ COVID-19.

3- Điều trị bằng thuốc

Một lựa chọn là điều trị dược lý bằng thuốc kháng sinh và / hoặc thuốc giảm đau cho các trường hợp nghi ngờ hoặc xác nhận COVID-19 cần điều trị nha khoa cấp thiết cho các tình trạng như sưng và / hoặc đau răng. Phương pháp này có thể giúp giảm các triệu chứng và giúp các bác sĩ nha khoa có thời gian để đưa ra kế hoạch thực hiện chăm sóc răng miệng nhằm giảm thiểu sự lây lan. Tạp chí Y khoa Anh đã kê toa acetaminophen làm thuốc giảm đau thay vì ibuprofen cho bệnh nhân bị nhiễm COVID-19 vì ibuprofen có thể can thiệp vào chức năng hệ thống miễn dịch.

4- Hướng dẫn điều trị nha khoa

 Một số trường hợp như nhiễm trùng đang tiến triển hoặc chấn thương răng hàm mặt chắc chắn sẽ cần điều trị khẩn cấp. Đối với các trường hợp nghi ngờ hoặc xác nhận nhiễm COVID-19, nha sĩ nên xem xét những hướng dẫn sau:

• Vệ sinh tay

Giờ đây, mọi người đã nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của việc rửa tay để ngăn ngừa nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính. Theo WHO, vệ sinh tay bao gồm rửa tay bằng nước rửa tay có cồn hoặc nước và xà phòng; cả hai đều có hiệu quả như nhau. Nếu bàn tay có chất bẩn, máu và/hoặc chất dịch cơ thể, nên sử dụng nước và xà phòng; nếu không, nước rửa tay có cồn được khuyến nghị. Trước khi chạm vào bệnh nhân và bất kỳ hành động vệ sinh hoặc vô trùng nào, và sau khi tiếp xúc với dịch cơ thể, chạm vào bệnh nhân và chạm vào xung quanh của bệnh nhân cần vệ sinh tay.

 • Thiết bị phòng hộ cá nhân (PPE)

Là những phương tiện cần mang để bảo vệ nhân viên y tế (NVYT) khỏi bị nhiễm bệnh khi tiếp xúc gần với người bệnh. Phương tiện phòng hộ cá nhân (PHCN) cũng có thể bảo vệ người bệnh không bị nhiễm các vi sinh vật thường trú và vãng lai từ NVYT. Các phương tiện PHCN thường được sử dụng gồm: găng tay, khẩu trang, áo choàng, mũ, kính bảo hộ, tấm che mặt, bao giày,… Tùy theo đường lây truyền của bệnh nguyên mà lựa chọn phương tiện PHCN phù hợp.

Trong các thủ thuật nha khoa, sự lây lan của các vi sinh vật trong miệng chủ yếu di chuyển về phía mặt của nha sĩ, đặc biệt là ở mắt và tất cả các vùng xung quanh mũi, là những bộ phận quan trọng để lây truyền nhiễm bệnh. Phương tiện PHCN có thể chống lại hầu hết các mối nguy hiểm tiềm tàng từ khí dung.

1. Kính bảo vệ và tấm che mặt: nên được sử dụng trong quá trình điều trị để che mắt khỏi hơi xịt và mảnh vụn tạo ra trong suốt quá trình điều trị nha khoa và chúng phải được khử trùng giữa các lần khám.

2. Khẩu trang: Khẩu trang ít nhất phải an toàn như N95 được Viện an toàn và sức khỏe nghề nghiệp quốc gia Hoa Kỳ chứng nhận, khẩu trang có hiệu lực lọc cao theo tiêu chuẩn Châu Âu (EU FFP2), hoặc tương đương, được sử dụng khi làm các thủ thuật tạo khí dung. Khi thực hiện điều trị nha khoa khẩn cấp với các trường hợp nghi ngờ COVID-19, cần xem xét mức độ bảo vệ hô hấp cao hơn, chẳng hạn như mặt nạ phòng độc EU FFP3 phù hợp với tiêu chuẩn Châu Âu 149 (EN149).

• Súc miệng trước can thiệp

Một trong những cách hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ vi sinh vật trong khí dung miệng là súc miệng trước khi can thiệp. Theo phân tích tổng hợp của Marui, nước súc miệng trước khi làm thủ thuật bao gồm chlorhexidine (CHX), cetylpyridinium chloride (CPC) và các loại tinh dầu đã làm giảm trung bình 68,4% vi sinh vật trong khí dung khi thực hành nha khoa. Nồng độ CHX khoảng 0,12% đã được sử dụng làm nước súc miệng trước can thiệp. Nếu bệnh nhân gặp bất kỳ tác dụng phụ nào khác như nhiễm màu ở lưỡi hoặc kích ứng niêm mạc, CPC 0,05% có thể là một lựa chọn phù hợp.

 • X quang

Chụp ảnh ngoài miệng như chụp X quang toàn cảnh hoặc chụp cắt lớp vi tính  CT cone-beam nên được sử dụng để ngăn chặn ho hoặc phản xạ hầu, họng xảy ra trong quá trình chụp ảnh trong miệng. Khi cần chụp ảnh trong miệng, sensor phải được che phủ hai lớp để tránh nhiễm trùng chéo và thủng.

• Đê cao su

Sử dụng một đê cao su làm giảm sự bắn tung tóe. Đê cao su phải được sử dụng trong quá trình điều trị nội nha, nha khoa phục hồi và răng trẻ em khi cần phải sử dụng các thiết bị quay. Ngoài ra, việc sử dụng đê cao su trong quá trình phục hình cố định cần được cân nhắc. Ngoài ra, rất có lợi khi đặt đê cao su để che mũi và giảm lây nhiễm COVID-19.

• Phương tiện sử dụng một lần

Các nha sĩ nên áp dụng các thiết bị sử dụng một lần, ví dụ như ống tiêm, gương trong miệng, và vòng đo huyết áp để tránh lây nhiễm chéo.

• Giảm sản xuất khí dung

Một điều trị hiệu quả sẽ làm giảm sự tạo ra khí dung. Ví dụ, dụng cụ siêu âm có thể gây ra nguy cơ cao hơn trong việc tạo ra khí dung lây nhiễm. Vì thiết bị đo bằng tay và siêu âm đều thành công như nhau trong việc loại bỏ mảng bám và vôi răng, nên bạn nên lấy vôi và đánh bóng chúng theo cách thủ công. Hơn nữa, việc sử dụng tay khoan tốc độ cao (high-speed) và tay xịt hơi, xịt nước nên giảm thiểu trong thời gian bùng phát COVID-19. Các nha sĩ nên hạn chế tối đa việc sử dụng các dụng cụ quay khi tạo xoang ở bệnh nhân, họ nên sử dụng các quy trình phục hồi không gây tổn thương hoặc loại bỏ sâu răng bằng hóa chất.

• Khử trùng bề mặt

Coronavirus ở người có thể sống đến 9 ngày ở nhiệt độ phòng trên một bề mặt trơ, ưu tiên hơn đối với môi trường ẩm ướt. Nhân viên phòng khám cũng nên kiểm tra để khử trùng các bề mặt trơ bằng cách sử dụng các hóa chất được xác nhận là chống lại COVID-19 và giữ không khí khô ráo để giảm thiểu sự lây lan 2019-nCoV. Các chất khử trùng bề mặt bao gồm 62–71% etanol, 0,5% hydro peroxit và 0,1% (1 g/L) natri hypoclorit. Sau mỗi bệnh nhân, các bề mặt phải được lau kỹ, đặc biệt là xung quanh các vị trí phẫu thuật.

• Xử lý chất thải y tế

Chất thải y tế có chứa dụng cụ phòng hộ lao động dùng một lần sau khi sử dụng cần được chuyển ngay đến kho lưu giữ tạm thời của trung tâm y tế. Các dụng cụ và vật liệu có thể tái sử dụng phải được làm sạch, tiệt trùng và bảo quản cẩn thận theo đúng quy trình khử trùng và tiệt trùng dụng cụ nha khoa. Chất thải y tế và rác thải sinh hoạt từ các trường hợp nghi ngờ hoặc xác nhận COVID-19 được coi là chất thải y tế lây nhiễm. Sử dụng túi chất thải hai lớp màu vàng có nút thắt. Bề mặt của các túi chất thải phải được dán nhãn và xử lý phù hợp với các yêu cầu xử lý chất thải y tế.

• Các thủ thuật lâm sàng khác

1- Trong trường hợp nhổ răng, thực hiện thủ thuật ở tư thế nằm ngửa để tránh làm tổn thương đường hô hấp của bệnh nhân.

2- Trong khi thử hàm giả tháo lắp bán hàm hoặc toàn hàm, không được chạm vào các vật dụng khác tại nơi làm việc sau khi tiếp xúc với nước bọt của bệnh nhân.

3- Tất cả các vật liệu phục hình răng chẳng hạn ghi dấu khớp cắn và bất cứ thứ gì lấy ra khỏi miệng bệnh nhân (ví dụ: răng giả, dấu răng, v.v.) phải được khử trùng hoàn toàn bằng chất khử trùng.

4- Hút nước bọt phải được tiến hành cẩn thận để ngăn ngừa phản xạ hầu họng của bệnh nhân.

5- Chọn và sửa khay lấy dấu có kích thước phù hợp để tránh ho. Sử dụng phương pháp gây tê niêm mạc miệng đến cổ họng trước khi thực hiện lấy dấu là một lựa chọn tốt cho những bệnh nhân cực kỳ nhạy cảm.

Tài liệu tham khảo

Maryam Baghizadeh Fini, “What dentists need to know about COVID-19”, Oral Oncol, 2020 Jun;105:104741